4 manieren om emotionele intelligentie op te bouwen

Iedereen die met kinderen te maken heeft weet dat ze GROTE emoties hebben. De dreumesen die hun eten over de grond gooien, de peuters die de supermarkt op stelten zetten, de basisschoolkinderen met hun intense ruzies en de pubers die al helemaal niet meer weten wat ze met die emoties moeten.

We weten het allemaal, maar makkelijk is het niet en we weten ook niet altijd hoe we dan het beste kunnen reageren. Helemaal wanneer een kind bij anderen altijd keurig gedrag vertoont en thuis een draak kan zijn. Hoe eenzaam kun je je dan voelen.

Je wilt je kinderen zo graag opvoeden tot emotioneel intelligente volwassenen. Zoals jezelf. Toch?

Als we heel eerlijk zijn, zouden we zelf ook nog wel het een en ander mogen leren als het gaat om emoties. Vele volwassenen hebben hele pieker-sessies in hun hoofd als het eigenlijk tijd is om te gaan slapen. Ook is het voor veel mensen een hele kunst om op een goede manier je eigen grenzen te bewaken en ‘nee’ te zeggen wanneer dat zou moeten of mogen. Om maar niet te spreken over huwelijken en partnerrelaties. Herken je hierin de kinderen die eindeloos naar beneden blijven komen omdat ze niet kunnen slapen, de kinderen die meelopen met de pesters in de klas en de eindeloze ruzies op Whatsapp?

Kortom: zoals je ziet kunnen we allemaal nog verbetering boeken in het omgaan met onze emoties. Om kinderen emotioneel stabiel te laten opgroeien, heb je emotioneel stabiele ouders nodig.

Wanneer ik in dit blog dus manieren langs laat komen om emotionele intelligentie te vergroten bij kinderen, kun je deze ook op jezelf toepassen. Maar we beginnen met de vraag: wat is emotionele intelligentie?

Emotionele intelligentie

Emotionele intelligentie zou je kunnen beschrijven als ons vermogen om alle menselijke emoties te kunnen herkennen, uiten en controleren.

Ik zeg hier express ALLE menselijke emoties. We kennen namelijk allemaal al snel de basisemoties blij, bang, boos, verdrietig en walging. Meestal denken we dat we die ook wel beheersen. Maar emoties zijn vele malen complexer en als je prima kunt dealen met verdriet, betekent dat niet automatisch dat je ook kunt dealen met rouw. Terwijl dat toch een vorm van verdriet is.

Gedurende de dag komen we ontzettend veel emoties tegen. Een paar voorbeelden:

• je bent blij met het mooie weer en het zonnetje als je opstaat
• Je baalt ervan dat iemand nou net de melk heeft opgemaakt terwijl jij een kop koffie wilde
• Je voelt stress omdat je teveel moet doen vandaag
• Je voelt verdriet omdat een collega vertrekt naar een andere baan
• En tegelijkertijd voorzichtig optimisme dat dit voor jou een promotie zou kunnen betekenen
• Maar spanning of je dat zou durven aankaarten bij je baas
• Etc. Etc. Etc.

Ook kinderen hebben zoveel emoties op een dag, maar die kunnen ze vaak nog wat minder goed herkennen. Daarom is het onze taak als ouders, leerkrachten, pedagogisch begeleiders om die emoties voor hen te duiden en te benoemen. Hoe beter wij zijn in het herkennen van onze eigen emoties, hoe beter we de kinderen waar wij mee te maken hebben kunnen vertellen wat hun emoties zijn en wat die te betekenen hebben. Tijd om praktischer te worden.

1. Benoem de emoties

Voordat je iets kunt begrijpen, moet je eerst de taal tot je beschikking hebben om te benoemen wat er is. Kinderen hebben andere mensen nodig om hen die taal aan te reiken. Er zijn heel veel boekjes voor kleine kinderen waarin de basisemoties worden laten zien, waardoor ze deze leren begrijpen.

Maar als je kind begaafd of hoogsensitief is, dan zal je kind eerder complexere emoties ervaren en is het dus niet voldoende om blij, bang, boos en verdrietig te benoemen. Je zult dan eerder dan je misschien denkt toe zijn aan woorden als schuld, schaamte, teleurstelling, frustratie en dergelijke. Om op te merken hoe lastig dit kan zijn, doe eens het volgende testje: pak een blaadje en schrijf in 5 minuten zoveel mogelijk emotie-woorden op. Heb je een aardig rijtje?

Kun je nu aangeven hoe je deze emoties zou kunnen herkennen? Welke sensaties horen er bij die emoties?

Je zult merken dat het niet zo vanzelfsprekend is. Het is niet voor niets dat er binnen de geweldloze communicatie expliciet aandacht is voor het uitbreiden van je emotionele woordenschat. Hoe preciezer je kunt communiceren over emoties, hoe beter je ermee kunt omgaan- zowel in jezelf als met de ander.

Hieronder zie je een schema met emotiewoorden:

Als je dan toch bezig bent met benoemen van de emotie, dan kun je ook wat meer uitleggen over hoe emoties werken. Ik leg het altijd uit aan de hand van golven. Emoties zijn als golven. Ze komen en ze gaan. Elke emotie volgt dat patroon. Dus als je heel erg boos wordt, komt er ook weer een moment dat je weer wat minder boos wordt en dan kan het best zo zijn dat er weer een nieuwe golf komt, maar ook die zal weer gaan liggen. Daarom werkt het soms om tot 10 te tellen voordat je iets doet. Weten dat emoties in golven komen en gaan is een cruciale les die maar weinig kinderen en volwassenen expliciet geleerd hebben. Daarom zijn veel volwassenen ook nog bang voor hun emoties, omdat ze te groot en onbeheerst voelen. Hoe goed is het dan om onze kinderen dat al op jonge leeftijd aan te leren, zodat ze minder bang hoeven zijn voor hun emoties.

2. Beken en neem verantwoordelijkheid voor je emoties

Kinderen kunnen zich behoorlijk ellendig voelen door hun emoties. Ze worden er door overvallen en hebben anderen nodig om zichzelf weer in balans te brengen. Zeker voor gevoelige kinderen geldt dat er ook al jong zelfbewuste emoties overheen komen. Dat betekent dat ze zich niet alleen boos of bang kunnen voelen, maar zich daar ook voor kunnen schamen of zich schuldig of eenzaam voelen. Dat maakt het dubbel lastig om met je emoties om te gaan.

Het helpt dan enorm als je kinderen kunt laten merken dat ze niet de enige zijn. Dat je ze niet alleen vertelt, maar ook laat zien dat emoties normaal zijn en dat iedereen die heeft. Je kunt dit doen door wat psychologen ‘verbaliseren’ noemen. Dat betekent niets meer of minder dan woorden geven aan wat er gebeurt. Een paar voorbeelden:

Je komt uit je werk en bent overprikkeld en moe. Dan blijkt dat je gisteren vergeten bent brood te halen en je reageert chagrijnig. ‘Pfff… ik ben moe van een dag werken en ik baal van mezelf dat ik vergeten ben om brood te halen, want nu moet ik straks nog weer terug naar de winkel.’ Je laat dan merken wat er in je omgaat en laat het niet aan de verbeelding van je kind over waarom je bozig reageert.

Je kunt het vervolgen met: ‘Maar eerst gaan we eten, want ik heb nu gewoon ook honger en dan word ik nog wat minder gezellig. Eerst eten en dan heb ik wel weer meer energie om naar de winkel te gaan.’ Je laat dan ook je eigen zelfzorg zien.

Een ander voorbeeld: je hebt net gehoord dat er iemand in de familie is overleden. Normaliter zou je proberen je tranen te bedwingen, want je wilt je kinderen niet opzadelen met jouw emoties. Maar je weet inmiddels dat je emoties laten zien niet automatisch betekent dat je je kinderen ermee belast, maar dat het ook een manier is om je kinderen te laten zien dat emoties erbij horen. Dus je zegt: ‘Mijn tante is overleden. Jullie kennen haar niet, maar ik heb daar vroeger vaak gelogeerd, dus ik vind het verdrietig. Het is oke om te huilen, dus ik ga even een kop thee voor mezelf maken en laat de tranen maar gewoon komen.’

Het kan echt heel raar voelen als je het niet gewend bent, maar het is heel waardevol. Voor jezelf, omdat je onder het mom van ‘goed voor de ontwikkeling van de kinderen’ jezelf toestemming gaat geven je emoties de ruimte te geven en te erkennen, maar dus ook voor je kinderen die je de waardevolle les meegeeft dat emoties er mogen zijn en de normaalste zaak van de wereld zijn. Je zult zien dat ze dan plotseling de ruimte voelen om te praten over hun eigen emoties.

Hoe je met grote emoties omgaat, kan op heel veel verschillende manieren. Een rondje lopen, met een bal stuiteren, op de trampoline springen of even met krijtjes kleuren… allemaal mogelijke manieren. In deze post lees je xx verschillende manieren om met emoties om te gaan.

3. Neem emoties serieus

Hoe vaak is het je overkomen dat je kind of je leerling in tranen naar je toekomt en je vertelt wat er is gebeurd en jij denkt: ‘Is dat alles?!’.

De wereld van kinderen is totaal anders dan die van ons volwassenen, waardoor we ons soms moeilijk kunnen voorstellen waar het nou eigenlijk over gaat. Zeker als je het druk hebt op dat moment of je hebt je eigen emoties over ‘grotere dingen’, kun je soms afwerend reageren: ‘Maak er niet zo’n punt van. Het kan echt veel erger.’

Wat je daarmee eigenlijk zegt, is dat sommige emoties gerechtvaardigd zijn en andere niet. Je kweekt daarmee een basis voor de gedachte: ‘ik moet niet zo emotioneel zijn, me hier niet zoveel van aantrekken.. even doorbijten en door.’ Je ziet hier – ver doorgetrokken- een basis waarop overspannenheid kan ontstaan.

Wat je je kinderen eigenlijk wilt leren, is dat alle emoties er mogen zijn, maar dat het uitmaakt HOE je ermee om gaat. Maar zeker als je kinderen nog jong zijn, of ze krijgen in de puberteit met allerlei nieuwe gevoelens te maken, dan hebben ze heel veel liefdevolle erkenning nodig dat zij er mogen zijn mét al hun emoties. Daarmee leg je de basis voor zelfcompassie.

Dus leg je telefoon neer, kijk je kind recht aan en neem de tijd om te luisteren naar wat ze te zeggen hebben. Als je regelmatig de tijd neemt om samen te eten, kun je ook ruimte maken om je interesse te tonen in de leefwereld van je kinderen en ze te laten zien dat het belangrijk voor je is. Ik merk bijvoorbeeld dat mijn kinderen het heel fijn vinden als ik mijn best doen om hun games te begrijpen. Tot op zekere hoogte dan, want ik blijf een moeder die niet alles snapt J. Maar zelfs vriendjes van onze kinderen steken soms hele verhalen af tegen mij over hun vorderingen in een computerspel, zijn stomverbaasd als ik een zinnig antwoord terug geef, om dan tussen neus en lippen door te zeggen: ‘mijn moeder heeft écht geen idee wat ik bedoel.’ Dat vind ik pijnlijk, omdat het echt een groot deel is van de belevingswereld van kinderen in deze tijd.

Overigens is het belangrijk om te weten dat het een groot verschil is tussen de emoties serieus nemen en de uiting ervan toelaten. Het is echt oke om grenzen te stellen in hoe je kind reageert in zijn of haar emotie. Je mag zeggen dat je kind mag schreeuwen als het boos is, maar dat het jou niet mag slaan.

Veel ouders van intense, gevoelige kinderen worstelen hier mee, omdat ze aanvoelen dat hun kind zijn intense emoties kwijt moet en er in alle overprikkeling geen controle meer is. Op die momenten is het niet te doen om je kind te begrenzen en lijkt het soms zelfs humaner om je kind zijn emoties in alle intensiteit te laten uiten. Ook omdat ze merken dat wanneer ze hun kind al te veel begrenzen in het uiten van emoties, dat ze dat terugkrijgen in slechte nachten. Dromen, night-terrors, veel wakker worden of slaapwandelen komen nogal veel voor bij sensitieve kinderen.

Het kost dan meer tijd en energie om manieren te vinden om je kind te reguleren in zijn of haar emoties. Je kunt dan op rustige momenten het gesprek aangaan over hoe je je boosheid kunt uiten zonder dat je iemand pijn doet, maar mag ook accepteren dat het simpelweg even kan duren voordat je kind de vaardigheden heeft om dit te doen.

4. Bouw een emotionele toolbox

Emotievaardigheden. Hoe zou het zijn als je een set vaardigheden in je rugzak zou hebben die je eruit kunt halen als een emotie je dreigt te overweldigen? Een setje tools waar je mee vertrouwd bent en die je in kunt zetten om weer in balans te komen. Hoeveel meer ontspannen zou je dan door het leven kunnen gaan?

Dat is wat je jezelf en je kinderen gunt. Dat ze niet blokkeren als ze bij de winkel staan met te weinig geld, maar weten welke opties ze dan hebben. Dat ze durven vragen wat ze nodig hebben en durven zeggen dat ze iets niet willen als ze dat zo voelen. Om dat te bereiken, heb je emotievaardigheden nodig. Je kunt denken aan:

• ontspanning
• beweging
• afleiding
• emoties verwerken
• spannende situaties opzoeken
• zelfcompassie
• gezelschap opzoeken
• positief denken  
• flexibiliteit

Deze en meer emotievaardigheden komen aan bod in de training Emoties in je gezin, die komende maanden start in Leerdam en in Hilversum. Meld je aan voor de nieuwsbrief óf mail naar mirjam@eigenwaardigleven.nl voor meer informatie en aanmelden.