HSP en verantwoordelijkheid
Regelmatig zie ik in lijstjes van hsp-kenmerken terug: conscientieus (zorgvuldig) en stelt de belangen van anderen boven die van zichzelf (altruisme). Hoewel veel mensen zich in deze lijstjes herkennen, is het goed en belangrijk om te horen dat dit geen kern-eigenschappen zijn van hoogsensitieve mensen. In andere woorden: je bent als hoogsensitief mens NIET overgeleverd aan een leven waarin je altijd eindeloos rekening houdt met de gevoelens van anderen en eeuwig in alle precizie zorgt dat je alles goed doet.
Big Five
Psychologen en onderzoekers zijn al eeuwen geinteresseerd in het verwoorden en uitpluizen van persoonlijkheid. Hoe zitten mensen in elkaar, is er een theorie te maken over onze persoonlijkheid en hoe die tot stand komt. Een van de bekendste persoonlijkheidstheorieen is de Big Five of OCEAN-theorie. Hierbij hebben onderzoekers 5 dimensies verwoord waarmee de meeste mensen iemands persoonlijkheid zouden beschrijven.
Hoewel hoogsensitiviteit een persoonlijkheidskenmerk is, staat deze niet in het plaatje van de Big Five. De vraag is dan waar hoogsensitiviteit mee overeenkomt. Ik denk dat de meeste mensen iets denken als: “Introversie (als ander eind van de dimensie extraversie), zorgvuldigheid, altruisme (jezelf wegcijferen voor een ander) en wat neuroticisme (emotionaliteit). Openheid voor ervaringen lijkt minder op hoogsensitiviteit, omdat ik juist zo snel overprikkeld raak. Dus ik sluit me eerder af dan dat ik opensta.”
Uiteraard hebben ook onderzoekers zich deze vraag gesteld. Hsp wordt steeds meer onderzocht en dat levert dus ook steeds meer kennis op. Dus laten we eens kijken naar die conclusies.
Het zal je misschien verbazen, maar hoogsensitiviteit heeft maar met 2 van deze dimensies een directe verbinding, namelijk Neuroticisme en Openheid voor ervaringen. Echt waar. Neuroticisme is de dimensie die aangeeft in welke mate je stabiel of minder stabiel bent in je emoties. Je kunt je dan ook goed voorstellen dat wanneer je door de diepere verwerking van prikkels ook intense emoties beleeft, die emoties meer heen en weer schommelen. Je bent wat sneller van slag, wat sneller gestressed. Mensen die zichzelf hoogsensitief noemen, scoren meestal hoog op de dimensie neuroticisme. Als je googled op neuroticisme (wat ik je niet per se aanraad) zul je heel veel negatieve effecten vinden voor mensen die hoger scoren op neuroticisme. Gelukkig ben je nooit 1-dimensionaal, maar bestaat je persoonlijkheid uit alle dimensies en meer; zoals Openheid voor ervaringen.
De dimensie Openheid voor ervaringen gaat over nieuwsgierig zijn, openstaan voor emoties en schoonheid. Mensen die hoog scoren op openheid hebben meestal ongebruikelijke ideeen, een grote verbeeldingskracht, zijn bereid nieuwe dingen te proberen, zijn creatiever en zich bewuster van hun gevoelens. Ook zie je vaker dat ze onconventionele ideeen hebben en worden ze soms door hun omgeving gezien als onvoorspelbaar of snel afgeleid. Soms wordt gesteld dat ze zichzelf willen ontwikkelen door intense, euforische ervaringen op te zoeken. Je zult hier wellicht een aantal dingen van herkennen vanuit je sensitiviteit, anderen juist helemaal niet. Toch is deze dimensie het meest lijkend op de kern van hoogsensitiviteit. Juist door de complexiteit van je brein, ben je in staat tot het bedenken van creatieve oplossingen en ideeen en kleur je minder binnen de lijntjes.
Introversie/Extraversie
De meerderheid van de mensen die zichzelf herkennen in hoogsensitiviteit zijn introvert. Het is daarom een logische denkfout dat hoogsensitiviteit hetzelfde is als introversie. Dit is het echter niet. Hoogsensitiviteit en introversie/extraversie zijn twee losse persoonlijkheidskenmerken. Je kunt hsp-er en introvert zijn, maar ook hsp-er en extravert.
Als je een introverte hsp-er bent, zul je deze openheid voor ervaringen meer herkennen in het blij worden van een boek of een nieuw inzicht. Je bent minder uitgesproken over je ideeen, waardoor je wellicht niet herkent dat je een eigen manier van denken hebt ontwikkeld. Hoewel.. misschien houdt je juist wel regelmatig je mond, omdat je merkt dat je iets anders vind of denkt dan de meeste anderen in het gezelschap en dat maakt dat je je onzeker voelt.
Ben je daarentegen een extraverte hsp-er, dan zul je mogelijk wat meer herkennen in de onvoorspelbaarheid en het opzoeken van euforische ervaringen. Overigens betekent dit vaak ook dat je veel meer rust nodig hebt daarna om weer bij te komen. Meer dan je niet-hsp-wel-extraverte vrienden.
Ik ga het nu eventjes nog een stapje moeilijker maken. Want als introverte hsp-er kun je jezelf extravert gedrag aanmeten. Je lijkt dan extravert, maar hebt nog altijd de behoefte aan alleen-tijd van een introvert. Meestal gebeurt dit wanneer je als introverte hsp-er merkt dat je niet voldoet aan de verwachtingen van je omgeving (of die van jezelf) en jezelf wilt veranderen. Het kost je dan veel energie, maar je leert jezelf aan om extraverter te zijn. In veel gevallen zal dit je uiteindelijk opbreken, omdat je constant tegen jezelf aan het vechten bent.
Toch is het niet altijd slecht. Susan Cain haalt in haar boek ‘Stil’ de ‘vrije-kenmerken-theorie’ aan. Daarbij gaat het over hoe je eigenschappen hebt die binnen je persoonlijkheid passen, maar ook eigenschappen die daarbuiten vallen. Je hebt de mogelijkheid om met jezelf een soort ‘vrijekenmerkencontract’ te sluiten. Wat je daarmee eigenlijk doet, is dat je om een doel te bereiken, een bepaalde periode dingen doet die eigenlijk tegennatuurlijk voelen en daar buiten jezelf alle toestemming geeft om je binnen de veiligheid van je eigen comfortzone te bewegen.
(hieronder vind je een link naar het boek van Susan Cain)
Een voorbeeld: je wilt je eigen bedrijf starten en daarvoor zul je moeten netwerken. Je zult contacten moeten leggen met mogelijke clienten, met collega’s of andere manieren om klanten te krijgen. Dat hele ‘netwerken’ is voor jou als introvert een dodelijk vermoeiende klus. Daarom kun je met jezelf een contract afsluiten. Je gaat eens in de maand (als voorbeeld) naar een netwerkbijeenkomst, waar je minimaal met 1 persoon een goed gesprek hebt. (goed gesprek = in je comfortzone!). Als je dat hebt gedaan, ben je de rest van de maand zonder enig schuldgevoel gevrijwaard van dergelijke verplichtingen. Op die manier ben je met een goede reden een periode ‘pseudo-extravert’ en op andere momenten ontspannen introvert.
Altruïsme
Hier hebben we de valkuil van menig hsp-er. Vanwege je gevoeligheid ben je in staat om de behoeften van anderen aan te voelen. Je hebt het snel door wanneer iemand emotioneel is en wat er dan nodig zou zijn om die emoties weer in balans te brengen. Dat is allemaal waar.
Toch betekent dit niet dat je automatisch de ander moet helpen, maar meer nog.. het betekent niet automatisch dat je DE NEIGING HEBT als hsp-er om de ander te willen helpen. Laat dat even inzinken. Je kunt jezelf best aangeleerd hebben dat je iedereen zou moeten helpen, misschien omdat je dat vanuit je jeugd geleerd is. Het zou ook best kunnen dat je iedereen wilt helpen, omdat je niemand wilt teleurstellen of je bang bent voor afwijzing. En ook kun je op heel terechte gronden iedereen willen helpen. MAAR.. het is niet een gegeven vanuit je hoogsensitiviteit en het mag altijd samengaan met gezonde zelfzorg en grenzen.
Dit bied je de mogelijkheid om eens goed naar je eigen patronen en reacties te kijken. Waarom heb je de neiging om jezelf weg te cijferen? Wat zou er gebeuren als je dat niet zou doen? Wat zou er gebeuren als je eens tegen iemand in zou gaan of ‘nee’ zou zeggen tegen een verzoek?
Als je merkt dat je om een of andere reden jezelf blijft wegcijferen, terwijl je dat ergens niet zou willen doen, probeer eens een tijdelijk contract met jezelf te maken. Je kunt bijvoorbeeld met jezelf afspreken dat je 1x per maand of 1x per week of 1x per kwartaal ergens ‘nee’ tegen zegt waar je normaliter ‘ja’ tegen zou zeggen. Ongeacht je eigen ongemakkelijke gevoelens en ongeacht of je daarna nog uren of dagen blijft sudderen of je wel het goede hebt gedaan. Wanneer je aan die afspraak hebt voldaan, mag je de rest van de tijd je oude patronen blijven doen.
PS. Grappig genoeg zul je merken dat als je eenmaal hiermee begonnen bent, je de neiging zult voelen om vaker nee te zeggen wanneer je eigenlijk nee zou willen zeggen. Laat dat dan maar lekker gebeuren. Bonuspunten, zullen we maar zeggen.
Zorgvuldigheid
Tenslotte de laatste van de 5 dimensies: zorgvuldigheid/conscientieusheid.
Ik zag de afgelopen periode in Facebookgroepen voor hoogsensitieve mensen en ouders een paar berichten van hsp-ers. Zij vroegen herkenning over hun frustratie over mensen die hun afspraken op het laatste moment afzeiden en daarmee niet betrouwbaar waren. Meestal waren die andere mensen ook hsp, waardoor er verwarring ontstond. “Hoe kun je als hsp-er nou op het laatste moment afspraken afzeggen, als ik als hsp-er zelfs geen dag vrij zou nemen ookal ben ik doodziek?”
Het idee van zorgvuldigheid als kenmerk van hoogsensitiviteit is wijdverbreid, maar ook onjuist. Zorgvuldigheid wordt beschreven met voorbeeld als altijd voorbereid zijn, voorkeur hebben voor orde en opgeruimdheid, onthouden waar je je spullen hebt gelaten, niet uitstellen, maar gelijk doen wat je moet doen en heel precies werken. Hoewel er hsp-ers zijn die hoog scoren op zorgvuldigheid, zijn er net zo goed hsp-ers die chaotisch zijn, lastige klusjes blijven uitstellen en regelmatig afspraken moeten afzeggen omdat ze dubbel geboekt hebben of te moe en overprikkeld zijn om de afspraak te kunnen doen.
Zorgvuldigheid als persoonlijkheidskenmerk staat los van hoogsensitiviteit. Net als altruisme en extraversie/introversie.
In de praktijk
Als jij hoogsensitief bent en je weet van jezelf dat je teveel bezig bent met wat andere mensen nodig hebben, altijd degene bent die helpt, zelfs al ben je eigenlijk te moe of te druk en je je afvraagt hoe je dit kunt stoppen.. wat kun je dan doen?
Ten eerste: besef je dat dit geen gevolg is van je hoogsensitiviteit. Het invoelen van anderen is wél je sensitiviteit, maar het feit dat je daar altijd op in gaat is dat niet.
Ten tweede: neem de tijd om echt te voelen waarom je doet wat je doet. Wat zit er onder je gedrag? Wees eerlijk naar jezelf. Juist door je hoogsensitiviteit ben je in staat om dit te doen. Je complexe verwerking geeft je alle tools in handen voor zelfreflectie. Je hoeft alleen maar de moed bij elkaar te rapen om eerlijk te zijn.
Ten derde: verwacht niet van jezelf dat je direct je gedrag en je gevoelens kunt veranderen. Verandering vraagt tijd. Maak het een punt op je lijstje van persoonlijke ontwikkeldoelen en laat het zich ontwikkelen.
Ten vierde: merk je dat je steeds weer twijfelt waar jouw verantwoordelijkheid eindigt en die van de ander begint: print dan dit schemaatje uit en plak het op de binnenkant van je wc-deur. Dan komt je het vaak genoeg tegen om uiteindelijk in je hoofd te gaan zitten.
Wil je meer weten over hoogsensitiviteit, zelfzorg, zelfkennis of zelfcompassie? Meld je dan aan voor de 8-daagse emailtraining: https://eigenwaardigleven.nl
Of lees hier verder: